آیا زمین لرزه های کوچک اخیر در ترکیه خطرناک هستند؟

زلزله نتیجه‌ جابه جایی صفحه های تکتونیکی در سطح زمین است که تحت تأثیر نیروهای درون زمین قرار می‌گیرند. این صفحات می‌توانند ده‌ها یا حتی صدها کیلومتر طول داشته باشند و معمولاً در عمق 10 تا 15 کیلومتری قرار دارند. فواصل بین صفحه ها گسل نامیده می شود که با بزرگی زلزله‌ی ایجادشده نسبت مستقیم دارد؛ یعنی هرچه طول و عمق گسل بیشتر باشد، بزرگی زلزله نیز بیشتر خواهد بود.

در زمان زلزله،صفحه های واقع در دو طرف گسل  به ویژه در زلزله‌های بزرگ، متراکم می‌شوند و در نهایت جا به جا می شود. این حرکت پس از زلزله نیز ادامه می‌یابد و باعث ایجاد زلزله‌های کوچکتر می‌شود که به آنهاپس لرزه می‌گویند. این پس لرزه ها می‌توانند تا یک درجه کمتر از زلزله اصلی باشند . برای مثال، پس لرزه ناشی از یک زلزله‌ی 7 ریشتری ممکن است به 6 ریشتر برسند. تعداد پس لرزه ها  بسیار متغیر است و معمولاً هرچه بزرگی زلزله اصلی بیشتر باشد، تعداد پس لرزه ها نیز افزایش می‌یابد و به مدت طولانی‌تری ادامه خواهند داشت.

منطقه‌ای که پس لرزه  پس از زلزله اصلی در آن رخ می‌دهد، به عنوان “منطقه‌ی پس‌لرزه” شناخته می‌شود.پس لرزه ها  در 24 ساعت اول پس از زلزله اصلی به منطقه‌ی مرکز زلزله نزدیک‌تر هستند، اما با گذشت زمان، این پس لرزه ها  به نقاط دورتر و گسترده‌تری پراکنده می‌شوند. معمولاً، حوزه‌ی پراکنش پس لرزه دو برابر طول گسل شکسته شده در زلزله اصلی است.

هنگام وقوع زلزله،صفحات واقع در طول گسل می‌شکنند و دچار ناپایداری دینامیکی می‌شوند.حرکت گسل‌ها پس از شکستن ادامه می‌یابد و برخی از نقاط روی گسل نمی‌توانند حرکات ناشی از زلزله اصلی را تحمل کنند و در نتیجه به زلزله‌های کوچکتری منجر می‌شوند. با گذشت زمان، حرکت این بلاک‌های گسل کاهش می‌یابد، سنگ‌ها به وضعیت جدید خود سازگار می‌شوند و پس لرزه ها  کاهش می‌یابند.

فراوانی پس لرزه ها بلافاصله پس از وقوع زلزله اصلی به حداکثر می‌رسد، اما به مرور زمان کاهش می‌یابد. به‌طور کلی، تعداد پس لرزه ها در 10 روز اول پس از زلزله اصلی به یک دهم و در 100 روز بعدی به یک درصد کاهش می‌یابد. هرچه زلزله بزرگ‌تر باشد، زمان کاهش پس لرزه  نیز بیشتر خواهد بود.

معمولاً، بزرگ‌ترین پس لرزه در سه روز اول پس از زلزله اصلی رخ می‌دهد، اما پس لرزه ها می‌توانند سال‌ها بعد نیز بروز کنند. پس لرزه های بزرگ معمولاً دور از کانون زلزله اصلی و در حاشیه یا اطراف “منطقه‌ی پس‌لرزه” شکل می‌گیرند.

در ترکیه، در حالی که زلزله‌های کوچک نیز می‌توانند خسارات و آسیب‌هایی ایجاد کنند، زلزله‌های بزرگ با بزرگی 6 و بیشتر به‌طور کلی اثرات ویرانگری دارند. در این شرایط، پس لرزه های  ناشی از زلزله‌های بزرگ نیز می‌توانند ویرانگر باشند، در حالی که پس لرزه های  ناشی از زلزله‌های کوچک ممکن است خسارات ناشی از زلزله اصلی را افزایش دهند.

به‌عنوان مثال، در زلزله‌های بزرگ 6 فوریه 2023، برخی از ساختمان‌هایی که آسیب دیده بودند، به دلیل  پس لرزه های بعدی تخریب شدند. این واقعیت تأکید می‌کند که پس از وقوع یک زلزله، باید در انتظار پس لرزه  بود و از ورود به ساختمان‌های آسیب‌دیده خودداری کرد.

در کشورهای پیشرفته، در شرایطی که نیاز به نجات افراد داخل ساختمان‌های آسیب‌دیده وجود دارد، ممکن است نیاز به ورود به این ساختمان‌ها باشد. در این موارد، ارزیابی وضعیت آسیب، تعیین شرایط ورود و شناسایی خطرات ناشی از پس لرزه،  مواردی هستند که باید مورد توجه قرار گیرند. با این حال، در  ترکیه هنوز مقررات مشخصی در این زمینه وجود ندارد و اتفاقا برخی خسارتهای مالی و جانی شدید در اثر پس لرزه ها به وجود آمده است .

درهر صورت با توجه به اینکه ترکیه اساسا کشور زلزله خیزی است و گسلهای بزرگ و فعال در حاشیه دریای مدیترانه و تنگه بسفر وجود دارد، آمادگی برای مواجهه با زلزله ضرورت انکار ناپذیر دارد. در واقع هر نوع زمین لرزه بالای 4 ریشتر می تواند خسارت به بار آورده و خطرناک باشد. هرچند تدوین و بازنگری در قوانین و مقررات احداث ساختمان از حدود بیست سال پیش در این کشور آغاز شده و حساسیتهای زیادی در رابطه با طراحی فنی و معماری ساختمان وجود دارد، اما وجود بناهای بسیار قدیمی بویژه در بخش بناهای مسکونی و نحوه اجرای ساختمان های جدید از مواردی است که حساسیت و دقت نظر بیشتری را طلب می کند.

در مجموع اگر در خانه ای زندگی می کنید که عمر آن کمتر از 10 تا 15 سال است و بویژه اگر در مجتمع های بزرگ مسکونی یا همان سیته ها احداث شده است، می توانید اطمینان داشته باشید که ساختمان تا حدود زیادی در برابر زلزله مقاوم است . اما گر در خانه هایی زندگی می کنید که بیش از بیست سال عمر دارند و بویژه در شهرهایی مثل استانبول، باید بیشتر مراقب باشید و حتی الامکان به فکر جابه جایی باشید چون زلزله هرگز خبر نمی کند.