(عکس) سفر به تهران قدیم؛ اودلاجان؛ نخستین سکونتگاه کلیمیان در تهران

کلیمیان از نخستین ساکنان محله اودلاجان بودند و با سکونتشان در تهران تغییر و تحولات شگرفی را رقم زدند. از ساخت بیمارستان علوم پزشکی گرفته تا عرصه هنر و سینما.

«محله اودلاجان را به خود محله و جغرافیای محله ببینید.» هارون یشایایی، نویسنده، رئیس بیمارستان سپیر و انجمن کلیمیان این جمله را بیان می‌کند و درباره اودلاجان می‌گوید: «اودلاجان یک ماهیت با موقعیت شهری و از آن مهم تر یک ماهیت جمعیتی دارد که روی آن باید بسیار تاکید کرد. مثلا در سال‌های ۱۳۳۰به بعد هر فرد شناخته شده و تاثیرگذار، به نوعی با محله اودلاجان در ارتباط بود. به همین خاطر تهران با اودلاجان معروف می‌شد. هنوز هم همین طور است و اودلاجان هنوز هم موقعیت خاص و ویژه‌ای دارد. من معتقدم اودلاجان هنوز زنده است و به تاریخ سپرده نشده، هم به لحاظ موقعیتی و هم جمعیتی.»

یشایایی درباره این موضوع که چرا اودلاجان به محله کلیمیان معروف شد، نخست پلی می‌زند به تاریخ و از نحوه ورود کلیمیان به تهران می‌گوید : «در ابتدای شکل‌گیری پایتخت، یهودی‌ها در تهران ساکن نبودند. نخستین یهودیان از یزد به تهران آمدند و در سه راه دانگی سکنا گزیدند. حتی قبرستان یهودیان هم در این بخش بود و هنوز هم بقایایی از کوچه قبرستان وجود دارد.

با شکل گرفتن محله به مرور کلیمیانی که از شهرهای دیگر به تهران می‌آمدند هریک برای خودشان در اودلاجان کنیسه مجزا می‌ساختند، مثل کنیسه یزدی‌ها یا شیرازی‌ها. به همین خاطر شاهد آن هستیم که در یک کوچه ۷ کنیسه وجود داشت. در همین رابطه می‌گویم که کوچه هفت‌کنیسه در قلب اودلاجان (میدان سرچال) از اولین نقاط تمرکز یهودیان در این محله محسوب می‌شود.

در این کوچه باریک و مارپیچ حدوداً ۳۵ خانوار سکونت داشتند. اولین کنیسه «خاله» نام داشت که چند هفته قبل از شروع ایام پسح (عید آزادی قوم یهود از قید برده‌داری فرعون‌های مصر) و پختن مصا (نوعی نان فطیر که یهودیان به طور سنتی در تعطیلات یک هفته‌ای پسح می‌خورند) در این کنیسا انجام می‌شد. همچنین ابتدای کوچه، دست راست، کنیسه یوسف شیرازی بود که اغلب شیرازی‌ها به این کنیسه می‌آمدند و متولی آن یعقوب صفا، مردی بذله‌گو و خندان بود. کنیسه حاجی‌بخشی هم با فاصله کمی از این کنیسه قرار داشت که از بهترین کنیسه‌های این کوچه به شمار می‌رفت.

حوزه انجمن هفت‌کنیسه هم در انتهای این خیابان بود و عمده شغل ساکنان کلیمی در این محدوده دوره‌گردی. آنها اجناس مورد نظرشان را کول گرفته و برای فروش به اطراف تهران می‌بردند. من تا سال۱۳۳۹ در این محله و در کوچه ماست‌بندهای مسجد حوض (بالاتر از خیابان سیروس فعلی) ساکن بودم. در خانه ما آب‌انباری بود که با همسایه مسلمانمان مشترک از آن استفاده می‌کردیم. این قابلیت فرهنگی که ملت ایران در تحمل افکار مختلف دارد، در دنیا مثال‌زدنی است.»

همچنین بهروز مرباغی، موسس خانه اردیبهشت در محله اودلاجان، با توجه به اسناد تاریخی موجود در خانه‌های قدیمی این محله، درباره قدمت حضور کلیمیان در اودلاجان می‌گوید: «با توجه به ۲مورد نقش دیوارهایی که در خانه‌های قدیمی کشف شده می توانم بگویم کلیمیان حداقل از دوره زندیه در این محل ساکن بوده‌اند، اما در دوره قاجار جمعیت آنها افزایش پیدا کرده و نماد و نشان‌های بیشتری تداعی کننده سکونت آنهاست. در کتاب “راپورت‌های نظمیه تهران”، در بخش گزارش محله‌ها به خوبی سکونت و شرایط این محله توصیف شده است.»

منبع: همشهری