چرا رود لیتانی برای اسرائیل اهمیت راهبردی دارد؟

بن گورین درباره رود لیتانی در جنوب لبنان یک جمله مشهور دارد. او می‌گوید: «آرزوی من در آینده این است که مرز شمالی رود لیتانی به اسرائیل ملحق کنم».

منطقه مرزی جنوب لبنان با موقعیت راهبردی‌اش که مثلثی بین لبنان، سوریه و فلسطین تشکیل می‌دهد، بار دیگر به کانون درگیری میان حزب‌الله و رژیم اشغالگر تبدیل شده و رژیم صهیونیستی تلاش می‌کند، حزب‌الله را وادار به عقب‌نشینی به آن سوی رود «لیتانی» کند تا به خواسته‌اش جهت بازگرداندن ساکنان شهرک‌های شمال به خانه‌های‌اشان برسد.

جرقه تشدید تنش بین حزب‌الله و رژیم صهیونیستی به ۸ اکتبر ۲۰۲۳ بازنمی‌گردد، بلکه پیش از این تاریخ نیز این منطقه شاهد تنش‌هایی بین حزب‌ها و رژیم صهیونیستی بوده، اما هر بار تلاش شده، این تنش‌ها با تحرکات دیپلماتیک بین‌المللی کاهش یابد و از تشدید آنها جلوگیری شود.

استان‌های جنوبی لبنان

جنوب لبنان، دو استان جنوب و نبطیه را در برمی‌گیرد که از غرب به سواحل دریای مدیترانه منتهی می‌شود. این سواحل از شهر صیدا در شمال تا شهر «ناقوره» تا جنوب آن کشیده شده است.

اما از مرز‌های شرقی منطقه جنوب لبنان به دامنه‌های کوه راهبردی «جبل الشیخ» در مثلب مرزی لبنان، سوریه و فلسطین اشغالی و مرز‌های جنوبی به رود لیتانی می‌رسد که جنوب لبنان را به دو بخش تقسیم می‌کند و دو ساحل آن توسط چندین پل از جمله پل‌های القاسمیه، طیرفلسیه، القاعقعیه و الخردلی به یکدیگر متصل می‌شود.

جنوب لبنان به سه بخش اصلی تقسیم می‌شود که در طول «خط آبی» به طول ۱۲۰ کیلومتر کشیده شده و عبارت است از:

بخش غربی: شامل مناطق قرار گرفته بر سواحل دریای مدیترانه است و از شهر ناقوره تا رود لیتانی در شمال به فاصله ۳ کیلومتر از هم کشیده شده است.

نیرو‌های «یونیفل» و ارتش لبنان در این منطقه مستقر هستند و مناطق درگیری بین حزب‌الله و ارتش رژیم صهیونیستی را از جمله در مناطق ناقوره، علما الشعب، ضهیره، یارین، البستان، مروحین و رامیه تشکیل می‌دهد. از مهم‌ترین شهر‌های این بخش می‌توان به صور، قلیله و ناقوره اشاره کرد.

 بخش میانی: این بخش بین دو بخش جنوبی و شمالی قرار گرفته و از رود لیتانی تا داخل مناطق اقلیم التفاح، زهرانی و نبطیه ادامه می‌یابد.

مهم‌ترین مناطق درگیری بین حزب‌الله و رژیم صهیونیستی در این بخش قرار دارد، چراکه یکی از مناطقی است که پایگاه حزب‌الله به شمار می‌آید، از جمله نقاط درگیری در این بخش می‌توان به عیتا الشعب، دبل، رمیش، عین إبل، یارون، بنت جبیل، مارون الراس وعیترون اشاره کرد.

بخش شرقی: بخش شرقی بخش بزرگ‌تر و نزدیک‌تر به مرزهاست و در طول مرز‌های شرقی لبنان با فلسطین اشغالی با سوریه (البته بلندی‌های اشغالی جولان) کشیده شده است.

مهم‌ترین مناطق درگیری در این بخش میس الجبل، حولا، مرکبا، عدیسة، خیام، کفر کلا، مرجعیون، کفر شوبا و شبعاست.

بخش شرقی، بخش شمالی شهرک اشغالی «الغجر» در منطقه ماری را تشکیل می‌دهد و پیش از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ همواره محل درگیری بین حزب‌الله و رژیم صهیونیستی بوده است.

شهر‌ها و روستا‌های جنوب لبنان

همانطور که گفته شد، جنوب لبنان به دو استان جنوب و نبطیه تقسیم می‌شود که در برگیرنده ده‌ها شهر و روستاست. استان جنوب ۱۷۸ شهر و ۱۳۳ روستا را در برمی‌گیرد که دارای شورا‌های شهر هستند و اغلب آنها در بخش غربی متمرکز شده‌اند و مرکز آن شهر «صیدا» است.

استان جنوب شامل سه شهرستان است:

شهرستان جزین: بیش از ۷۳ شهرک و روستا را در برمی‌گیرد که اغلب دارای یافت جغرافیایی کوهستانی و با شهرستان‌های حاصبیا و نبطیة و همچنین مرجعیون از استان نبطیه هم مرز هستند.

شهرستان صیدا: بر سواحل دریایی مدیترانه قرار گرفته و از شرق با دو شهرستان جزین و نبطیه، از جنوب با شهرستان صور و از شمال با شهرستان شوف هم مرز است.

 شهرستان صور: در جنوبی غربی‌ترین نقطه لبنان قرار گرفته و شهرک صور و ده‌ها شهرک دیگر از جمله برج الشمالی و ناقوره را در برمی‌گیرد.

اما استان نبطیه در دو بخش میانی و شرقی جنوب لبنان واقع شده و ۱۲۹ شهر و روستای آن در چهار شهرستان پراکنده شده‌اند:

 شهرستان مرجعیون: روستا‌های آن در بخش شرقی و جنوب شرقی رود لیتانی پراکنده شده‌اند.

شهرستان حاصبیا: در بخش شمال شرقی استان نبطیه قرار دارد.

شهرستان نبطیه: در شمال و غرب رود لیتانی واقع شده است.

 شهرستان بنت جبیل:‌در بخش جنوبی استان واقه شده و از غرب با شهرستان صور و از شمال غربی با استان مرجعیون هم مرز است.

پراکندگی دینی و مذهبی در بخش‌های جنوبی لبنان

در لبنان ۱۹ طایفه دینی و فرقه مذهبی از جمله مسلمانان شیعه، اهل سنت، دروزی‌ها و مسیحیان از جمله مارونی‌ها، رم ارتدوکس، کاتولیک‌ها و … وجود دارد.

اغلب شیعیان لبنان در مناطق شمالی و غربی دشت بقاع، جنوب لبنان و منطقه ضاحیه جنوبی بیروت زندگی می‌کنند. با اینکه اغلب شیعیان لبنان در جنوب این کشور متمرکز هستند، اما روستا‌های بسیاری در جنوب لبنان وجود دارد که بخش قابل توجهی جمعیت آنها را مسیحیان و اهل سنت تشکیل می‌دهند.

بخش میانی جنوب لبنان مهم‌ترین پایگاه حزب‌الله و مرکز ثقل نظامی آن را تشکیل می‌دهد و این بخش دارای تراکم جمعیتی بالا و بالطبع اعظم ساکنان آن را حامیان حزب تشکیل می‌دهند.

این بخش شهر بنت جبیل و نواری از روستا‌های کاملا شیعی مانند عیناتا، عیترون، عیتا، یارون و مارون الراس تشکیل می‌دهد. بخش میانی نواری مرزی از روستا‌های مسیحی مارونی را هم در برمی‌گیرد که غالبا طرفدار حزب «القوات» لبنان هستند و روستا‌هایی مانند رمیش، دبل، عین إبل و القوزح را شامل می‌شود.

رژیم صهیونیستی در زمان اشغال لبنان در سال ۱۹۸۲ این منطقه و روستا‌های آن را در چارچوب سیاست جذب روستا‌های مسیحی واقع در جنوب لیتانی «دیوار دوستی» نامیده بود تا با نفوذ در آنها حضور خود را به سمت روستا‌های شیعی و سنی لبنان گسترش دهد.

اما روستا‌های خط مقدم که بخش شرقی را تشکیل می‌دهند با بلیدا شروع و پس از گذر از میس الجبل، حولا، مرکبا و عدیسه، به کفر کلا منتهی می‌شود. این روستا‌ها صد در صد شیعی به شمار می‌آیند.

برخلاف بخش‌های دیگر، بخش غربی دارای تنوع دینی و مذهبی بسیاری است و در آن مناطق شیعی، سنی و مسیحی وجود دارد، اما بافت دینی و مذهبی اغلب شهرک‌ها و روستا‌های مرزی آن مانند ظهیرة، بستان، مروحین و یارین سنی‌نشین است. روستای “علما الشعب” تنها روستای مسیحی قرار گرفته در بخش غربی استان جنوب لبنان است.

بخش غربی همچنین، اردوگاه‌های فلسطینی را نیز در خود جای داده است که بزرگ‌ترین و پر جمعیت‌ترین آنها اردوگاه «الرشیدیه» در نزدیکی است که نزدیک‌ترین اردوگاه فلسطینی به مرز‌های فلسطین اشغالی است. 

پس از آن می‌توان به دو اردوگاه البص و برج شمالی و دیگر تجمعات کوچک فلسطینی‌نشین اشاره کرد که در حاشیه باغ‌های موز و مرکبات پراکنده شده‌اند.

اهمیت رود لیتانی برای اسرائیل

رود لیتانی بزرگ‌ترین و طولانی‌ترین رود لبنان است. طول این رود به ۱۷۰ کیلومتر و آبدهی آن به حدود ۷۵۰ میلیون متر مکعب در سال می‌رسد.  سر منشأ رود لیتانی روستای «علیق» در ده کیلومتری غرب شهر «بعلبک» است. این رود به سمت جنوب جریان می‌یابد و پس از پر کردن دریاچه مصنوعی «قرعون» به سمت غرب ادامه مسیر می‌دهد تا در نزدیکی شهرک «قاسمیه» در جنوب لبنان به دریای مدیترانه بریزد. عمق رود لیتانی در خط آبی به ۲۸ متر می‌رسد و کم‌ترین عمق آن در بخش شرقی به ۶ متر بالغ می‌شود.

خط آبی، خطی است که سازمان ملل در سال ۲۰۰۰ بعد از عقب‌نشینی ارتش رژیم صهیونیستی از جنوب لبنان ترسیم کرد و لبنان را از فلسطین اشغالی و بلندی‌های اشغالی جولان جدا می‌کند.

مساحت کلی جنوب لیتانی به حدود ۸۵۰ کیلومتر مربع می‌رسد و حدود ۲۰۰ هزار نفر را در خود جای می‌دهد که ۷۵ درصد آنها را شیعیان تشکیل می‌دهد و ۲۵ مابقی شامل اهل سنت، دروزی‌ها و مسیحیان هستند.

رود لیتانی به جهت نزدیکی آن به مرز‌های فلسطین اشغالی از لحاظ جغرافیایی حائز اهمیت بسیار است، به همین دلیل در طول این سال‌ها همواره مورد توجه رژیم صهیونیستی بوده و تلاش کرده، رزمندگان حزب‌الله با را به آن سوی آن سوق دهد.

رژیم صهیونیستی در سال ۱۹۷۸ با هدف دور کردن نیرو‌های سازمان آزادیبخش فلسطین به شمال رود لیتانی «عملیات لیتانی» را آغاز کرد که از آن تحت عنوان جنگ اول لبنان یاد می‌شود.

طی این تجاوز بخش‌هایی از جنوب لبنان اشغال و بیروت حدود سه ماه محاصره شد. این در شرایطی بود که این حملات مورد حمایت مستقیم آمریکا، انگلیس و فرانسه بود.

۵ روز پس از اشغال جنوب لبنان سازمان ملل متحد با صدور قطعنامه ۴۲۵ خواستار عقب‌نشینی اسرائیل از خاک لبنان و تشکیل نیروی میانجی‌گر سازمان ملل برای حل این قضیه شد.

به درخواست لبنان، “نیروی موقت سازمان ملل در لبنان” (یونیفیل UNIFIL) تأسیس شد که وظیفه آن تأیید عقب‌نشینی رژیم صهیونیستی، بازگرداندن صلح و امنیت به جنوب لبنان و کمک به دولت وقت لبنان برای تثبیت مجدد حاکمیت خود بر جنوب بود.

اما وقتی رژیم صهیونیستی وقتی از لبنان عقب‌نشینی کرد، مواضع خود در مناطق مرزی را نه به یونیفیل، بلکه به مسیحی‌ها و سایر شبه‌نظامیان مورد حمایتش تحویل داد تا جنوب لبنان به دلیل تبادل آتش بین شبه‌نظامیان مسیحی و رژیم صهیونیستی از یک‌سو و رزمندگان ساف و جنبش‌های ملی لبنان بی‌ثبات باقی ماند.
تقویت حضور حزب‌الله در مناطق جنوب لبنان، تجاوز سال ۲۰۰۶ به جنوب لبنان را به همراه داشت که به جنگ ۳۳ روزه یا «جنگ تموز» معروف شد. این جنگ با صدور قطعنامه ۱۷۰۱ شورای امنیت پایان یافت و به موجب آن رژیم صهیونیستی همه نیرو‌های خود را از جنوب لبنان عقب کشید.

این قطعنامه همچنین خواستار ایجاد منطقه‌ای حائل بین خط آبی و رود لیتانی شد که فقط نیرو‌های یونیفل و ارتش شد لبنان در آن حضور داشته باشند. اما در تمام این سال‌ها شاهد تجاوز‌های مکرر رژیم صهیونیستی بوده است.

دلایل تمرکز رژیم صهیونیستی بر رود لیتانی

حالا پس از قریب ۱۸ سال از صدور قطعنامه ۱۷۰۱ شورای امنیت سازمان ملل، رژیم صهیونیستی خواستار تعدیل این قطعنامه شده تا به واسطه آن موجب عقب‌نشینی نیرو‌های حزب‌الله به آن سوی رود لیتانی شود، خواسته‌ای که با مخالفت قاطع حزب‌الله مواجه شده است.

صرف نظر از بسیاری دلایل، رژیم صهیونیستی در حال حاضر به دو دلیل اصلی روی رود لیتانی تمرکز کرده است:

 فاصله مرز‌های این رود تا فلسطین اشغالی بین ۲۵ تا ۳۰ کیلومتر است، این درحالی است که در بخش جنوب شرقی این رود تنها ۵ کیلومتر با شهرک صهیونیست نشین «المطله» در منطقه «اصبع الجلیل» فاصله دارد و این فاصله اندک تهدیدی برای رژیم صهیونیستی تلقی می‌شود و این رژیم تلاش دارد، با عقب نشاندن حزب‌الله به پشت رود لیتانی فاصله آن را با شهرک‌های شمالی بیشتر کند.

 موشک‌های حزب‌الله که به راحتی می‌توانند، شهرک‌های شمالی فلسطین اشغالی را هدف بگیرند و از ۸ اکتبر ۲۰۲۳ تاکنون موجب تخلیه این شهرک‌ها شده‌اند. اما طمع‌های اسرائیل در رود لیتانی به این دو عامل محدود نمی‌شود، بلکه این رژیم اهداف بسیار مهم‌تر و گسترده‌تری را در این منطقه دنبال می‌کند، از جمله اینکه در کنفرانس صلحی که در سال ۱۹۱۹ در پاریس منعقد شد و به جنگ جهانی اول پایان داد، «حاییم وایزمن» و «دیوید بن گورین»، رهبران وقت جنبش صهیونیستم نقشه‌ای پیشنهادی از دولت یهودی مورد ادعای خود به شرکت‌کنندگان در کنفرانس ارائه دادند.

نقشه ارائه شده در بردارنده یک نکته مهم بود، دولت مورد ادعای صهیونیست‌ها رود لیتانی را نیز شامل می‌شد. اما معاهده «سایکس پیکو» در سال ۱۹۱۵ بین فرانسه و انگلیس این رود را حد فاصل مرز‌های لبنان و فلسطین قرار می‌داد و پافشاری‌های فرانسه در آن زمان باعث شد، لیتانی به طرف لبنانی داده شود.

بسیاری از ناظران تأکید می‌کنند، جنگ اول لبنان در سال ۱۹۷۸ اگرچه با هدف به ظاهر عقب‌نشاندن نیرو‌های سازمان آرادیبخش فلسطین به آن سوی رود لیتانی انجام شد، اما هدف واقعی آن تصرف این رود توسط رژیم صهیونیستی بود که سرمایه آبی گران‌بهایی برای این رژیم تشکیل می‌دهد.

به همین ترتیب، تجاوز نظامی سال ۱۹۸۲ رژیم صهیونیستی با هدف دستیابی به منابع آبی رود لیتانی و تسلط بر این رودخانه بود. در این جنگ اسرائیل رود الوزانی را تصرف کرد، سپس دست روی ۱۲ روستای لبنانی گذاشت و آب‌های آنها را به سمت شهرک‌هایش سوق داد تا اینکه سرانجام در سال ۲۰۰۰ مجبور به عقب‌نشینی از جنوب لبنان شد.

رژیم صهیونیستی حتی پس از عقب‌نشینی از جنوب لبنان باز هم از هدف خود عقب ننشت و در طول این سال‌ها تمام تنش‌هایی که جنوب لبنان شاهد آن بود و دلیل آن حضور رزمندگان حزب‌الله در جنوب عنوان شده بود، صرفا دستاویزی بودند تا با توسل به آن رژیم صهیونیستی رودخانه لیتانی را تصرف کند.
اظهارات مقامات رژیم صهیونیستی در طول همه این سال‌ها به خوبی نشان می‌دهد که این رژیم در صدد تصرف جنوب لبنان از جمله رود لیتانی برای تأمین آبی مورد نیاز این رژیم است. بن گورین در این‌باره یک جمله مشهور دارد که می‌گوید: «آرزوی من در آینده این است که مرز شمالی رود لیتانی به اسرائیل ملحق کنم».

همچنین، «لیوی اشکول»، نخست‌وزیر پیشین رژیم صهیونیستی نیز درباره رود لیتانی گفته بود: «اسرائیل تشنه و بی‌آب نمی‌تواند، ببیند آب لیتانی به دریا می‌ریزد.»

منبع: فارس