تخصصی‌شدن بانک‌ها؛ راهی به سوی تقویت ساختارهای اقتصادی کشور

 امروزه، نیاز به تحول بنیادین در نظام بانکی کشور بیش از گذشته احساس می‌شود. رئیس کل بانک مرکزی، آقای محمدرضا فرزین، نیز به درستی تأکید کرده‌اند که نظام بانکی فعلی کشور نیازمند تخصصی‌شدن است؛ چرا که بانک‌های عمومی که با اساس‌نامه‌های یکسان فعالیت می‌کنند، توانایی پاسخگویی به نیازهای متنوع و تخصصی مشتریان را به نحو مؤثری ندارند. تجربه کشورهای مختلف نشان داده است که بانک‌ها بر اساس نیازهای خاص هر حوزه، تخصصی می‌شوند و این روند به بهبود خدمت‌رسانی و کاهش رقابت‌های غیرضروری بین بانک‌ها منجر می‌گردد.

ضرورت تخصصی‌شدن بانک‌ها برای ارتقای بانکداری اسلامی

در کشور ما، اجرای الگوی بانکداری اسلامی اهمیت ویژه‌ای دارد. طبق ماده ۳ قانون بانک مرکزی، این نهاد مسئول پیگیری و اجرای بانکداری اسلامی و تدوین قوانین مرتبط با حوزه پولی و بانکی است. بنابراین، تخصصی‌کردن بانک‌ها می‌تواند به تحقق الگوهای اسلامی در عملیات بانکی کمک کند، به طوری که هر بانک با تمرکز بر حوزه خاص خود بتواند خدمات متناسب با اهداف اسلامی و مطابق با شریعت ارائه دهد.

چالش‌های پیش روی بانک‌ها در مسیر تخصصی‌شدن

اجرای الگوی تخصصی در بانک‌ها با چالش‌هایی همراه است که برخی از آن‌ها عبارتند از:
1. لزوم رعایت اصول حاکمیت شرکتی؛ دستورالعمل‌های لازم برای حاکمیت شرکتی باید به طور کامل و جدی در تمامی بانک‌ها اجرا گردد تا ساختارهای مدیریتی بانک‌ها با اهداف تخصصی‌شدن تطابق یابند.
2. دوری از بنگاه‌داری یکی از مشکلات نظام بانکی ما، فعالیت بانک‌ها در حوزه بنگاه‌داری و سرمایه‌گذاری‌های غیرمولد است که باید به سمت حمایت از تولید، اشتغال و اقتصاد مقاومتی تغییر یابد.
3. همکاری بانک‌ها در بازارهای موازی بانک‌ها نباید به شکل بی‌ضابطه در بازارهای موازی همچون بورس، طلا و خودرو ورود کنند. همکاری درست بانک‌ها با بانک مرکزی در جذب منابع و هدایت آن‌ها به سمت تولید و اشتغال ضروری است.

اصلاح در ابزارهای تأمین مالی و توجه به بنگاه‌های کوچک و متوسط

از سوی دیگر، برای تأمین مالی پروژه‌های اقتصادی به ابزارهایی مانند گواهی سپرده خاص، اوراق صکوک، صندوق‌های پروژه و سپرده‌های پس‌انداز نیاز داریم که بانک مرکزی باید تدوین و اجرای آن‌ها را تسهیل کند. به علاوه، بنگاه‌های کوچک و متوسط به عنوان شریان‌های حیاتی اقتصاد کشور، نیاز به بانک‌های تخصصی دارند که متناسب با نیازهای آن‌ها به تأمین مالی و حمایت بپردازند.

ضرورت حمایت از بانک‌های قرض‌الحسنه و ایجاد بستر مناسب برای آنان

بانک‌های قرض‌الحسنه به دلیل محدودیت در عقود مالی و تمرکز بر عقد قرض‌الحسنه، نیازمند حمایت و جداسازی از سایر بانک‌ها هستند. تمرکز این بانک‌ها بر وام‌های ازدواج و فرزندآوری، نمونه‌ای از فعالیت‌های تکلیفی است که باید مدیریت شود تا منابع این بانک‌ها به درستی برای امور مورد نیاز اختصاص یابد.

مدیریت صحیح پرداخت سود به سپرده‌گذاران

موضوع پرداخت سود به سپرده‌گذاران باید به شکل دقیق‌تری کنترل شود؛ چرا که رقابت شدید بین بانک‌ها باعث شده است که برخی بانک‌ها به ارائه سودهای غیرواقعی و نامتناسب با وضعیت اقتصادی بپردازند. این روند نه تنها به ناپایداری بانک‌ها منجر می‌شود، بلکه باعث خروج منابع از سیستم بانکی می‌گردد.
تخصصی‌شدن بانک‌ها در کشور، نه تنها به بهبود خدمات و افزایش پاسخگویی بانک‌ها به نیازهای خاص جامعه منجر می‌شود، بلکه می‌تواند زمینه‌ساز تحقق اهداف بانکداری اسلامی و بهبود سلامت مالی نظام بانکی گردد. اجرای دقیق اصول حاکمیت شرکتی، دوری از بنگاه‌داری، ارائه ابزارهای مالی جدید و ایجاد بستر مناسب برای بانک‌های تخصصی می‌تواند تحولی پایدار در نظام بانکی کشور ایجاد کند.
۱. ضرورت تخصصی‌شدن بانک‌ها در نظام بانکی ایران
یکی از مسائل کلیدی که ضرورت تخصصی‌شدن بانک‌ها را توجیه می‌کند، توانایی بانک‌ها در تطابق با نیازهای مختلف اقتصادی است. بانک‌های تخصصی این امکان را دارند که به شکلی متمرکز و دقیق، به نیازهای خاص مشتریان و بخش‌های اقتصادی پاسخ دهند. در حالی که بانک‌های جامع یا عمومی، به دلیل تنوع خدماتی که باید ارائه کنند، اغلب نمی‌توانند در حوزه‌ای خاص به‌صورت عمیق فعالیت کنند.
۲. تطابق بانک‌ها با الگوی بانکداری اسلامی
یکی از اهداف کلان نظام بانکی کشور، پیاده‌سازی بانکداری اسلامی است که بر اساس قوانین شریعت اسلامی و منطبق با اصول مالی اسلامی شکل می‌گیرد. در بانکداری اسلامی، عقود مختلفی وجود دارند که هرکدام برای تامین مالی پروژه‌های خاص یا حمایت از مصرف‌کنندگان طراحی شده‌اند.