دانشگاه‌ های ییل و کلمبیا عملکرد محیط زیستی ایران را ارزیابی کردند | نتیجه چه بود؟

همشهری آنلاین- زهرا رفیعی: شاخص عملکرد محیط زیستی (Environmental Performance Index – EPI) ابزاری برای مقایسه عملکرد کشورها در حفاظت از محیط‌زیست و مدیریت منابع طبیعی است. این شاخص توسط دانشگاه ییل و دانشگاه کلمبیا منتشر می‌شود و شامل ۴۰ شاخص مختلف در حوزه‌هایی مانند کاهش آلودگی هوا، تنوع زیستی، منابع آبی، تغییرات اقلیمی و کشاورزی پایدار است. این شاخص بر اساس داده‌های کمی و کیفی، به کشورها نمره‌ای از ۰ تا ۱۰۰ و رتبه‌ای بین ۱ تا ۱۸۰ اختصاص می‌دهد و هر دو سال یک بار منتشر می‌شود. ایران در رده بندی EPI در سال ۲۰۲۴، با کسب رتبه ۱۱۲و امتیاز ۴۱، نسبت به سال ۲۰۲۰ یعنی رتبه ۱۳۳ و نمره ۳۴.۵ از وضعیت بهتری برخوردار شده است. در رده‌بندی پیشین نیز ایران در سال ۲۰۲۰، با کسب رتبه ۶۷ و امتیاز ۴۸، نسبت به سال ۲۰۱۸ (رتبه ۸۰) از وضعیت بهتری برخوردار شده بود.

اهداف EPI

ارزیابی عملکرد محیط زیستی کشورها، ایجاد رقابت مثبت و راهنمایی برای سیاست‌گذاری از مهمترین اهداف شاخص عملکرد محیط زیستی است. این ارزیابی به دولت‌ها و نهادها در اتخاذ تصمیمات آگاهانه برای ارتقای کیفیت محیط‌زیست کمک می‌کند.

معیارهای ارزیابی EPI

EPI از ۴۰ شاخص در ۱۱ حوزه اصلی تشکیل شده است. این شاخص‌ها به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:

۱. بهداشت محیط (Environmental Health)

این بخش بر تأثیرات محیط‌زیست بر سلامت انسان تمرکز دارد و سه زیرشاخص اصلی دارد:

کیفیت هوا: شامل آلودگی هوای شهری و آلاینده‌هایی که سلامت انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهند

مدیریت آب و فاضلاب: دسترسی به آب آشامیدنی سالم و سیستم‌های تصفیه فاضلاب

مدیریت پسماند: کاهش آلودگی ناشی از دفع نادرست زباله‌ها

۲. احیای اکوسیستم و پایداری منابع طبیعی (Ecosystem Vitality)

این بخش به وضعیت اکوسیستم‌ها و مدیریت پایدار منابع طبیعی می‌پردازد:

تنوع زیستی و زیستگاه‌ها: حفاظت از گونه‌های در معرض خطر و ایجاد مناطق حفاظت‌شده

جنگل‌ها: میزان کاهش یا افزایش پوشش جنگلی

شیلات و منابع آبی: بهره‌برداری پایدار از منابع آبی و ذخایر ماهی

کشاورزی: مدیریت پایدار کشاورزی و کاهش تخریب خاک

تغییرات اقلیمی: کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و تطبیق با تغییرات آب‌وهوایی

دانشگاه‌ها چطور ارزیابی می‌کنند

این دانشگاه‌ها از منابع و داده‌های معتبر جهانی مانند سازمان ملل و بانک جهانی استفاده می‌کنند. به هر شاخص بر اساس اهمیت و تأثیر آن وزن‌دهی می‌کنند و در نهایت بر اساس مجموع امتیازات، کشورها را رتبه‌بندی می‌کنند.

ایران در سال‌های اخیر به دلیل چالش‌هایی مانند آلودگی هوا، مدیریت نادرست منابع آبی، و ضعف در حفاظت از تنوع زیستی در رتبه‌های پایین قرار گرفته است. با این حال در برخی شاخص‌ها مانند بهبود مدیریت پسماند و کاهش گازهای گلخانه‌ای، عملکرد بهتری داشته است.