آیا در این دو ماه اخیر که گرمای هوا در جنوب ایران اوج گرفت، پودر او آر اس ORS برای جبران املاح از دست رفته بدن در اختیار کارگران قرار گرفته؟
«من امسال چنین مواردی در دست کارگران ندیدم. فقط بین کارگران شربت آبلیمو توزیع شده که نه تنها فایده‌ای نداره بلکه موجب تحلیل جسمی میشه.»محمد می‌گفت دمای واقعی عسلویه تا به حال به گوش مردم نرسیده ولی دماسنج‌های دقیق داخل مجتمع پارس جنوبی واقعیت را به کارگران نشان می‌دهد؛ بیش از 50 درجه، بیش از 53 درجه، بیش از 63 درجه. سه سال قبل، یکی از کارگران بخش تعمیرات پارس جنوبی در همین دمای واقعی گرمازده شد و به محض انتقال به محوطه و حتی قبل از شروع اقدامات تیم احیا فوت کرد. خبر جان دادن این کارگر هیچ وقت به گوش مردم نرسید.
ایستگاه دوم: کارگران دکل‌های حفاری نفت
اسماعیل، کارگر قراردادی بخش حفاری نفت در استان خوزستان است و محل کارش، سکوهایی در ارتفاع 30 متری و 40 متری از سطح زمین.«ما با دماسنج دیجیتالی دمای واقعی هوا رو می‌بینیم؛ طبق دماسنج دیجیتالی، دمای سایه در میدان نفتی حدود 50 درجه و در آفتاب، بیش از 75 درجه و 76 درجه و حتی بیش از 80 درجه است. هر سال موارد زیادی از گرمازدگی کارگرها رو داریم که البته منجر به فوت نمیشه. وقتی بالای سکو هستی و دچار گرمازدگی میشی، با خطر سقوط از ارتفاع به دلیل افت فشار خون و سیاهی رفتن چشم و ضعف و بی‌حالی مواجهی. علت گرمازدگی، رعایت نشدن بخشنامه‌هاست و البته در میدان نفتی، رعایت این بخشنامه‌ها ممکن نیست.»
اسماعیل، 14 روز از ماه و هر روز به مدت 12 ساعت از 7 صبح تا 7 شب، بالای سکو کار می‌کند و 14 روز هم استراحت دارد. اسماعیل می‌گوید تنها ابزار امدادی موجود در ارتفاع 40 متری و 30 متری برای پیشگیری از گرمازدگی، یک بطری شربت آبلیمو است. اسماعیل و دوستانش، حاضر به تحمل گرما و گرمازدگی بودند اگر حقوق صنفی‌شان به درستی رعایت می‌شد که نمی‌شود.
«کارفرما برای ما بیمه شغل سخت و زیان‌آور پرداخت نمی‌کنه در حالی که کار با مواد آلاینده و خطرناک و کار در ارتفاع و کار در سکوی نفتی و حفاری، مصادیق شغل سخت و زیان‌آوره و کارگر شغل سخت و زیان‌آور نباید بیشتر از 8 ساعت در روز کار کنه ولی کارفرما، این آیتم‌ها رو از فیش حقوقی ما حذف کرده تا الزام قانونی نداشته باشه و حق بیمه عادی برای ما پرداخت می‌کنه و به همین دلیل، به جای 20 سال، باید 30 سال کار کنیم.»
علیرضا، همکار اسماعیل و کارگر یکی از شرکت‌های حفاری نفت است. ساعت 7 غروب یکشنبه 4 شهریورکه کل کشور تعطیل بود، علیرضا بعد از 12 ساعت کار در دمای 60 درجه، از دکل حفاری پایین آمد برای استراحت 12 ساعته و سکوها را به کارگران شب‌کار سپرد. فعالیت 7 دکل نفتی این شرکت به صورت شبانه‌روزی ادامه دارد چون حتی با یک دقیقه توقف فعالیت، چاه نفت دچار آسیب می‌شود. علیرضا و همکارانش، خبر گرمازدگی و فوت کارگر ماهشهر را شنیده‌اند؛ همان زمانی که روی سکوهای فلزی کار می‌کردند و دمای هوای اطراف‌شان به دلیل داغ شدن فلزهای سکو، تا 70 درجه هم رسیده بود.
«ما در تمام ساعات کارمون زیر آفتابیم چون نیروی اقماری هستیم و نیروی اقماری توی بیابون کار می‌کنه. اینجا کولر از شدت رطوبت هوا از کار می‌افته. الان کل بیابون از شدت رطوبت خیس شده. بدترین وضع رو در زمان جابه‌جایی دکل‌ها داریم. وقتی کار دکل تموم میشه، باید در مدت یک هفته به منطقه جدیدی منتقل بشه.
در این یک هفته برق و آب رو به طور کامل قطع می‌کنن و بیشترین گرمازدگی کارگرا در همین جابه‌جایی‌ها اتفاق می‌افته. در ایام کار هم، بارها و بارها در طول روز وقتی بالای دکل هستیم، از شدت گرما گیج میشیم و غش می‌کنیم. به سر و صورت‌مون آب می‌زنیم یا اینکه پارچه خیس روی سرمون میندازیم و تنها کارهایی که می‌تونیم انجام بدیم، همین‌هاست و تنها وسایلی که در اختیار داریم، شربت آبلیمو و شربت خاکشیره. حتی پودر او آر اس و محلول قندی نمکی نداریم. اینجا پزشک داریم ولی پزشکمون هم هیچ وسیله امدادی و حتی یک داروی مسکن نداره.»
چند ساعت قبل از حرف زدن با علیرضا، از یک پزشک متخصص تغذیه پرسیده بودم که بهترین تغذیه برای جلوگیری از گرمازدگی چیست و او هم گفت که باید غذاهایی مصرف شود که آب بدن را تامین کند و مثلا سوپ غنی از ریزمغذی‌ها و انرژی و پروتئین به همراه آب میوه طبیعی، بهترین غذا اما شربت‌های شیرین و غذاهای چرب یا سنگین و مثلا تخم مرغ، بدترین غذاست چون آب بدن را جذب می‌کند و تعریق و تشنگی را افزایش می‌دهد.
علیرضا می‌گوید که در تمام فصل‌های سال، اغلب وعده‌های ناهار، چلوکباب کوبیده، جوجه کباب یا زرشک پلو با مرغ است و از آب میوه هم خبری نیست. ظرف دو ماه اخیر، 260 کارگر یکی از پتروشیمی‌های منطقه عسلویه به دلیل مصرف دو وعده غذای ناسالم مسموم شدند، ده‌ها نفر از کارگران مسموم شده در بیمارستان بستری شدند و یکی از کارگران به دلیل شدت مسمومیت فوت کرد.
این کارگران در یک نوبت تخم‌مرغ و در یک نوبت، خورشت قیمه خورده بودند. علیرضا می‌گوید اگر حقوق صنفی کارگران رعایت می‌شد، گرمازدگی و دشواری کار و غذای بی‌کیفیت، آزاردهنده نمی‌شد و در ادامه حرفش مصداقی از رعایت نشدن حقوق صنفی تعریف می‌کند که بیشتر شبیه یک شوخی است تا واقعیتی عینی.
«یک دستگاهی در سکوی نفتی هست که لوله‌ها رو به هم وصل می‌کنه. این دستگاه، حدود 120 کیلو وزن و سه تا دسته داره. موقع جابه‌جایی دستگاه، یک دسته رو، کارگر رسمی می‌گیره، یک دسته رو کارگر قراردادی می‌گیره و یک دسته رو کارگر پیمانی می‌گیره. هر سه نفر یک کار ثابت انجام میدن ولی کارگر رسمی حدود 60 میلیون تومن حقوق می‌گیره، کارگر قراردادی حدود 40 میلیون تومن حقوق می‌گیره و کارگر پیمانی حدود 30 میلیون تومن حقوق می‌گیره. من کارگر پیمانی هستم.»
آیا تا به حال، کمیته حفاظت ایمنی کارگاه‌تون، جلسه‌ای برای تغییر یا کاهش ساعت کار و بقیه حقوق صنفی‌تون داشته؟
«من 25 سال سابقه کار به عنوان کارگر پیمانی شرکت ملی حفاری نفت دارم. نه تنها در این 25 سال چنین کمیته‌ای جلسه‌ای نداشته، ما حتی نماینده‌ای نداریم که از وضع حق و مطالبات‌مون گزارشی تهیه کنه. ما 25 ساله که فقط زجر می‌کشیم. ما بیمه تامین اجتماعی داریم و به دلیل ماهیت شغلی، باید بیمه شغل سخت و زیان‌آور برامون پرداخت بشه ولی چند ماه قبل وقتی برای بازنشستگی درخواست دادم، متوجه شدم که به مدت 12 سال برای من بیمه کارگر ساده پرداخت شده.
هنوز طرح طبقه‌بندی مشاغل برای ما اجرا نشده و آیتم بدی آب و هوا و کار در ارتفاع رو هم از حقوق‌مون حذف کردن. البته کارفرما هم از مشکلات‌مون باخبره و گاهی که برای سرکشی میاد، اعتراض‌مون رو می‌گیم. می‌گیم که طبق قانون کار، با وجود نوبت‌بندی 12 ساعته کار باید مزد 44 ساعت کار هفتگی رو بگیریم و 80 درصد جنس لباسمون باید از کتان باشه تا کمتر گرمازده بشیم و عینکی که برای کار به ما میدن باید یو وی بالا داشته باشه تا چشم‌مون توی این گرما و آفتاب آسیب نبینه. ما اعتراض‌مون رو می‌گیم ولی خیلی از بچه‌ها به دلیل همین اعتراض، اخراج و تعلیق و تهدید به اخراج شدن.»
ایستگاه سوم: کارگران ساختمانی
50 درصد حوادث کار، در صنعت ساختمان‌سازی اتفاق می‌افتد؛ این جمله معروف‌ترین توصیف درباره تضییع حق کارگران صنعت ساخت و ساز است. کارگران ساختمانی، طیف وسیعی شامل آرماتوربند، داربست بند، جوشکار، عایق کار، نصاب سنگ، کارگر ساده، نماکار و اسکلت‌ساز را در برمی‌گیرد اما این طور که اکبر شوکت، رییس انجمن صنفی کارگران ساختمانی می‌گوید، جمع تعداد این کارگران کمتر از 8 درصد کل شاغلان کشور است و با این حال، به دلیل تخلفات گسترده کارفرمایان در نادیده گرفتن الزامات ایمنی، بیشترین حوادث منجر به نقص عضو، قطع عضو، قطع نخاع، از کار افتادگی دائم و مرگ، برای کارگران ساختمانی اتفاق می‌افتد. گرمازدگی هم یکی از این حوادث است و شوکت به «اعتماد» می‌گوید که بیشترین کارگران قربانی گرمازدگی در استان‌های جنوبی کشورند.
«سقوط از ارتفاع، شایع‌ترین حادثه صنعت ساخت و سازه و آرماتوربندها و نماکارها و سقف‌بندها، بیشترین قربانیان سقوط از ارتفاعن چون این گروه از کارگران ساختمان، به مدت 5 الی 6 ساعت در هر روز از فصل گرما، در فضای باز کار می‌کنن و سقوط از ارتفاع به دلیل بدحالی و افت فشار و تعریق زیاد و کاهش هوشیاری و برهم خوردن تعادل، در استان‌های جنوبی که هم شرجی و هم دمای هوا بالاست، بیشتر از بقیه استان هاست .»
شوکت در جواب سوالم بابت الزام کارفرما به تغییر نوع تغذیه کارگران در فصل تابستان و تامین اقلام امدادی مثل پودر او آر اس و سرم قندی نمکی در محیط کار برای جلوگیری از گرمازدگی کارگران می‌گوید: «برای کارفرمایی که حقوق اولیه کارگر رو زیر پا می‌گذاره، آیا نوع خوراک کارگر اهمیتی داره؟ کارفرمای ما حتی اسم پودر او آر اس رو هم نشنیده!»
ایستگاه آخر: کاغذی به نام قانون
زمستان 1395 کارشناسان بهداشت حرفه‌ای در گزارشی با عنوان «قوانین و استانداردهای کلیدی برای پیشگیری از بیماری‌های ناشی از گرما» اعلام کردند: «مواجهه مداوم با درجه حرارت بالا و گرما ممکن است به بیماری‌های ناشی از گرما ازجمله راش‌های حرارتی، سنکوپ گرمایی، کرامپ‌های عضلانی حاصل از گرما، گرمازدگی و شوک گرمایی منجر شود. شوک گرمایی، وخیم‌ترین نوع بیماری ناشی از گرماست و در محیط‌های کاری گرم و مرطوب و بر اثر کار فیزیکی سنگین و زمان‌های استراحت ناکافی رخ می‌دهد.
در شوک گرمایی ناشی از مواجهه محیطی، دمای مرکزی بدن به بالاتر از 41 درجه سانتیگراد افزایش می‌یابد. ترتیب علائم شوک گرمایی شامل سردرد، اختلال در تکلم، رفتارهای عجیب و غریب، سرگیجه، خستگی، توهم، گرفتگی عضله، پریشانی و در نهایت کماست. شوک گرمایی یک حالت اورژانس پزشکی و نیازمند تشخیص فوری و مداخلات درمانی است. اگر دمای مرکزی بدن بسیار بالا برود، مرگ بر اثر اختلال در ارگان‌های حیاتی رخ می‌دهد.»
نویسندگان این گزارش، ضمن تاکید بر ضرورت تغییر ساعت کار کارگران برای کاهش مواجهه با گرما، در نتیجه‌گیری اعلام کردند: «بسیاری از کارفرماها نگران هزینه‌هایی هستند که باید به دلیل گرما به کارگران پرداخت کنند و اغلب دنبال راه گریز قانونی برای فرار از این پرداخت‌ها هستند. اگرچه با وضع قوانین مرتبط کارگران می‌توانند در صورت عدم وجود اقدامات پیشگیرانه و دریافت اضافه حقوق به مراجع ذی‌صلاح شکایت کنند اما آنها به خاطر ترس از دست دادن کارشان به ندرت این کار را انجام می‌دهند. قوانین وضع شده، به‌خصوص در کشورهای در حال توسعه، کارآیی لازم را ندارد و صرفا در حد یک سند باقی می‌ماند.»
